Trong đề kiểm tra hoặc đề thi môn Ngữ văn 9 hiện nay luôn xuất hiện một yêu cầu: viết đoạn văn dài khoảng 2/3 trang giấy nghị luận về một vấn đề xã hội. Để giúp các em tự tin làm dạng bài này, bài viết sau đây sẽ đem đến cho các em những gợi ý hữu ích.
 

Các em hãy nhớ công thức 4 bước (nêu vấn đề; giải thích vấn đề; bàn luận làm rõ vấn đề bằng lí lẽ và dẫn chứng; liên hệ bản thân) khi viết đoạn văn nghị luận về một vấn đề xã hội.

Bước 1: Nêu vấn đề

2 cách:

Cách 1: Nêu vấn đề trực tiếp, ngắn gọn.

VD1: NL về lí tưởng sống của những người trẻ.

=> Mỗi người trẻ cần có lí tưởng sống của riêng mình.

VD2: NL về vai trò của gia đình đối với mỗi con người.

=> Gia đình có vai trò vô cùng quan trọng với mỗi con người.

VD3: Suy nghĩ của em về ý kiến cho rằng“Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc của con người”.

=> Em rất tâm đắc với ý kiến cho rằng “Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc của con người”.

=> Em hoàn toàn đồng ý với quan điểm “Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc của con người”.

VD4: NL về tình hình đọc sách của giới trẻ VN hiện nay

=> Tình hình đọc sách của giới trẻ VN hiện nay là một vấn đề rất đáng được quan tâm.

=> Tình hình đọc sách của giới trẻ VN hiện nay là một vấn đề cần bàn.

Cách 2: Mở đoạn bằng cách gián tiếp

Trích dẫn 1 câu thơ, câu văn, câu danh ngôn, câu hát … có nội dung tương tự với vấn đề NL rồi từ đó dẫn dắt vào vấn đề NL.

VD 1: Nhà bác học Lê Quý Đôn từng khẳng định: “Dẫu có bạc vàng trăm vạn lạng/ Chẳng bằng kinh sử một vài pho.” Hai câu ấy cho thấy sách có giá trị vô cùng lớn lao đối với mỗi người.

VD2: Cố nhạc sĩ Trịnh Công Sơn từng viết: “Sống trong đời sống cần có một tấm lòng”. “Tấm lòng” mà nhạc sĩ nhắc đến chính là tình yêu thương, lòng trắc ẩn mà mỗi con người cần phải có.

VD3: Nhà thơ Tố Hữu từng viết:

Nếu là con chim, chiếc lá

Thì con chim phải hót, chiếc lá phải xanh

Lẽ nào vay mà không trả

Sống là cho đâu chỉ nhận riêng mình

Những câu thơ ấy đề cao lẽ sống đẹp, sống cống hiến. Người trẻ VN hôm nay càng cần phải có lẽ sống như thế.
 

Bước 2: Giải thích vấn đề

Lựa chọn từ ngữ, khái niệm xuất hiện trong vấn đề nghị luận để giải thích.

VD1: Đề NL về lòng dũng cảm của con người => giải thích lòng dũng cảm là gì?

VD2: Đề NL về vấn đề: Phải chăng hoàn cảnh khó khăn là cơ hội khám phá bản thân?

=> giải thích hoàn cảnh khó khăn là gì?

VD3: Đề NL về vấn đề Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc của con người.

=> giải thích tình yêu thương là gì? hạnh phúc là gì?

Cách giải thích:

+ nêu khái niệm (“sách” là nơi cất giữ tri thức của toàn nhân loại; trung thực là một phẩm chất của con người …)

+ dùng từ đồng nghĩa, phủ định trái nghĩa (trung thực là thật thà, không gian dối)

+ nêu biểu hiện: trung thực là không nói dối người khác, không có hành vi gian lận trong thi cử, không làm điều sai trái với qui định v.v…

Đôi khi, có thể dùng đồng thời cả 2 – 3 cách trong phần giải thích.

Cách diễn đạt, dùng từ

Khi đến phần giải thích cần chú ý: Trong câu văn giải thích vấn đề sử dụng từ “là”, “nghĩa là”, “có thể hiểu là”, “được hiểu là”
 

Bước 3: Bàn luận

Cần hiểu điều cần làm trong bước này là dùng lí lẽ, dẫn chứng để bảo vệ ý kiến, quan điểm của mình đã nêu ở phần mở đoạn.

Trong bước này có các ý nhỏ

Nếu nghị luận về một vấn đề tư tưởng, đạo lí thì phần Bàn luận gồm: Nêu biểu hiện, dẫn chứng; nêu ý nghĩa, lí giải tại sao; phản đề (biểu hiện trái ngược), mở rộng vấn đề.

+ Lấy 1 dẫn chứng từ tác phẩm dẫn, ngữ liệu đề bài cho, 2 dẫn chứng tiêu biểu (cá nhân, tập thể nổi tiếng nhiều người biết đến, nhiều người công nhận), 1 dẫn chứng cụ thể, gần gũi.

+ Chọn phân tích 1, 2 dẫn chứng tối đa 3 dòng, còn lại chỉ nêu không phân tích.

Công thức nêu dẫn chứng: Tên nhân vật + từ khoá chủ đề + sự việc

VD1: Bill Gate rất tin vào năng lực của bản thân nên ông mới dám từ bỏ giảng đường Đại học Havard nổi tiếng để tự thân lập nghiệp và trở thành tỉ phú công nghệ nổi tiếng thế giới.

VD2: Chính ước mơ trở thành nhà văn nổi tiếng từ tấm bé đã khiến Rowlling dù làm bà mẹ đơn thân, sống nhọc nhằn nhờ những đồng trợ cấp thất nghiệp vẫn không ngừng suy ngẫm và sáng tác nên bộ truyện “Harry Potter” huyền thoại.

VD3: Vì có lòng vị tha mà Lê Lợi và Nguyễn Trãi đã không đuổi cùng diệt tận đám tàn quân Minh, còn “mở đường hiếu sinh” cấp ngựa, cấp lương cho chúng về nước.

Áp dụng công thức nói trên sẽ tránh được lỗi kể chuyện dông dài khi nêu dẫn chứng.

+ Để bàn luận cần trả lời các câu hỏi Vì sao? Ý nghĩa thế nào?

Nếu nghị luận về một sự việc, hiện tượng đời sống thì phần Bàn luận gồm các ý: Thực trạng - Nguyên nhân - Hậu quả/ Ý nghĩa - Biện pháp

+ Phải có phản đề, mở rộng vấn đề.

Cách diễn phần chuyển ý sang phản đề: Nhưng tiếc thay trong thực tế vẫn có …/ Đáng tiếc, trong xã hội vẫn có …

Cách diễn đạt phần mở rộng vấn đề: Tuy nhiên, cũng cần hiểu rằng …

Bước 4: Liên hệ bản thân

+ Liên hệ bản thân 2 ý, cần cụ thể, rõ ràng (em nhận thức thế nào về vấn đề - em sẽ có hành động gì). Nội dung liên hệ cần đi vào việc làm, hành động cụ thể, gần gũi, thiết thực, nằm trong khả năng mình làm được. Không được liên hệ một cách chung chung theo kiểu: em thấy mình là người chưa tự tin, trong tương lai em sẽ cố gắng trở thành người tự tin.

Các em đừng quên kết đoạn và khẳng định lại vấn đề, có thể mở rộng vấn đề (Viết ngay sau phần liên hệ bản thân hoặc kết nối từ 1 nội dung liên hệ bản thân)

VD1: Tóm lại, quan điểm về hạnh phúc của cá nhân tôi chỉ giản đơn và bình dị như vậy đó, còn bạn thì sao?

VD2: … em sẽ để tâm quan sát mọi người, mọi vật xung quanh nhiều hơn để trái tim lúc nào cũng đầy ắp tình yêu thương, bởi em hiểu rằng “đủ nắng hoa sẽ nở, đủ gió chong chóng sẽ quay, đủ yêu thương hạnh phúc sẽ đong đầy”.

VD3: Quả thực, ý chí và nghị lực luôn mang đến cho chúng ta sức mạnh phi thường. Cuộc đời mỗi con người tựa như dòng sông phải trải qua muôn ghềnh vạn thác, lẽ nào vì sợ thác ghềnh mà sông không dám chảy?

* Lưu ý một số nhóm vấn đề nghị luận xã hội thường gặp:

- Vấn đề nằm trong một nhận định và nhận định ấy thường có hai vế (thường là hai vế có mối quan hệ nhân quả).

Được sống trong tình yêu thương là niềm hạnh phúc của con người.

Phải chăng hoàn cảnh khó khăn là cơ hội khám phá bản thân.

Khi ta gieo hạt mầm hạnh phúc, cuộc sống sẽ toả hương.

Tôn trọng người khác là tôn trọng chính mình.

- Vấn đề thuộc về phẩm chất cần có, đáng quí của con người: trung thực, giàu lòng yêu thương, sống vị tha, dũng cảm, tự tin, khiêm tốn, bản lĩnh, có ý chí, nghị lực, tự giác, khoan dung độ lượng, lạc quan,

- Vấn đề các loại tình cảm của con người: tình cảm gia đình, tình cha con, tình mẫu tử, vai trò của tình mẹ, tình bạn, tình anh em, tình người.

- Vấn đề thể hiện sự việc, hiện tượng xã hội mới nổi: thần tượng Idol, công nghệ AI, sống ảo, nghiện mạng xã hội v.v…

Chúc các em thành công với đoạn nghị luận xã hội!

Ban Truyền thông