Một trong những câu hỏi thường xuất hiện trong các đề kiểm tra, đề thi môn Ngữ văn lớp 9 là trình bày hoàn cảnh ra đời của tác phẩm văn học. Sau đây là những gợi ý về cách trả lời dạng câu hỏi này đã được “công thức hoá”.
 

Dựa trên đặc điểm về hoàn cảnh ra đời của một số tác phẩm thơ và truyện hiện đại, các em có thể rút ra công thức trình bày hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm, nội dung trình bày đảm bảo đủ các ý sau: năm sáng tác, thời kì sáng tác, sự kiện liên quan đến tác giả khi viết tác phẩm.

* Công thức 1: Bài thơ/ truyện ngắn/ tác phẩm … được sáng tác vào năm …, thời kì … (Tên tác giả) sáng tác bài thơ/ truyện ngắn/ tác phẩm này khi …

Ví dụ 1: Bài thơ “Đồng chí” được sáng tác vào năm 1948, thời kì đầu của cuộc kháng chiến chống Pháp. Chính Hữu viết bài thơ này sau khi ông cùng đồng đội tham gia chiến dịch Việt Bắc thu – đông 1947.

Ví dụ 2: Bài thơ “Bếp lửa” được sáng tác vào năm 1963, thời kì miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam chống Mĩ. Bằng Việt viết bài thơ này khi đang theo học ngành Luật ở nước ngoài.

* Công thức 2: Bài thơ/ truyện ngắn … được sáng tác vào năm …, thời kì … Tác phẩm này là kết quả từ chuyến đi thực tế ở … của nhà thơ/ nhà văn/ tác giả …

Ví dụ 1: Bài thơ “Đoàn thuyền đánh cá” được sáng tác vào năm 1958, thời kì miền Bắc xây dựng chủ nghĩa xã hội, miền Nam chống Mĩ. Tác phẩm này là kết quả từ chuyến đi thực tế ở vùng mỏ Quảng Ninh của nhà thơ Huy Cận.

Ví dụ 2: Truyện ngắn “Lặng lẽ Sa Pa” được sáng tác vào năm 1970, thời kì cả nước chống Mĩ. Tác phẩm này là kết quả từ chuyến đi thực tế ở Lào Cai của nhà văn Nguyễn Thành Long.

Với một số tác phẩm, đề yêu cầu nêu hoàn cảnh ra đời và cho biết hoàn cảnh ấy có liên quan gì đến chủ đề bài thơ? Hoàn cảnh ấy có liên quan gì đến cảm xúc của nhà thơ? … liên quan gì đến điều mà tác giả muốn nhắn gửi? Hoàn cảnh ấy nói lên điều gì? Hoàn cảnh ấy giúp ta hiểu gì về tình cảm của nhà thơ dành cho cuộc đời, cho đất nước… Trường hợp này, để trả lời đúng, trúng và đủ ý, các em có thể dùng cách diễn đạt theo công thức sau: 

Đặt trong hoàn cảnh …, tác phẩm thể hiện rõ … của nhà thơ …

Ví dụ 1: Với bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” – Thanh Hải

Đặt trong hoàn cảnh nhà thơ đang lâm bệnh nặng, tác phẩm thể hiện rõ tình yêu thiên nhiên, tình yêu cuộc sống và niềm khao khát chân thành, tha thiết muốn cống hiến hết mình cho quê hương, cho đất nước của nhà thơ Thanh Hải.

Ví dụ 2: Với bài thơ “Bếp lửa” – Bằng Việt

Đặt trong hoàn cảnh tác giả đang ở xa quê hương, tác phẩm thể hiện rõ tình yêu và nỗi nhớ thương với bà, với quê hương, đất nước của nhà thơ Bằng Việt.

Ví dụ 3: Với bài thơ “Ánh trăng” – Nguyễn Duy

Đặt trong hoàn cảnh chiến tranh đã đi qua, tác giả được sống trong hoàn cảnh tiện nghi đủ đầy sẽ dễ dàng lãng quên những năm tháng chiến tranh gian lao tình nghĩa. Vì vậy, bài thơ là lời tự vấn lương tâm, lời tự nhắc nhở chính mình và tất cả mọi người hãy sống với đạo lý uống nước nhớ nguồn, ân nghĩa thuỷ chung.
 

Ban Truyền thông