Dân ca là những bài hát, khúc ca được sáng tác và lưu truyền trong dân gian mà không thuộc về riêng một tác giả nào. Đầu tiên bài hát có thể do một người nghĩ ra rồi truyền miệng qua nhiều người, từ đời này qua đời khác và được phổ biến ở từng vùng, từng dân tộc… Các bài dân ca được gọt giũa, sàng lọc qua nhiều năm tháng bền vững cùng với thời gian.

Âm điệu, phong cách & bản sắc:

Dân ca của mỗi nước, mỗi dân tộc hay của mỗi vùng, mỗi miền đều có âm điệu, phong cách riêng biệt. Sự khác nhau này tùy thuộc vào môi trường sống, hoàn cảnh địa lý và đặc biệt là ngôn ngữ. (Ví dụ: dân ca các dân tộc Tây Nguyên khác với dân ca Nam Bộ…). Nhiều bài dân ca đã đạt tới trình độ nghệ thuật cao và có sức hấp dẫn, truyền cảm mạnh mẽ, được phổ biến sâu rộng.

Hát quan họ Bắc Ninh
 

Việt Nam là một quốc gia đa dân tộc với nền văn hóa lâu đời, do đó dân ca Việt Nam thật phong phú. Đa dạng. Kho tàng dân ca Việt Nam bao gồm nhiều vùng miền, nhiều thể loại: Dân ca quan họ ở Bắc Ninh, hát Xoan ở Phú Thọ, hát Ví, hát Trống quân ở nhiều làng quê Bắc bộ, hát Dô ở Hà Tây, hát Ví dặm ở Nghệ An, Hà Tĩnh… ở Trung bộ có Hò Huế, Lý Huế, hát Sắc bùa… ở Nam bộ có các điệu Lý, điệu Hò, nói thơ… Dân ca của các dân tộc miền núi phía Bắc (đồng bào Thái, H’ Mông, Mường…), dân ca của các dân tộc Tây Nguyên (Gia-rai, Ê-đê, Ba-na, Xơ-đăng…) đều có bản sắc riêng.
 

Từ bao đời nay, dân ca gắn bó với đời sống văn hóa và tinh thần của cộng đồng các dân tộctrên khắp dải đất Việt Nam.
 

Ngoài những làn điệu thuộc các loại dân ca khác nhau còn có những loại hát có nhạc đệm theo như Chầu Văn, ca trù, ca Huế, ca Quảng, nhạc tài tử miền Nam… và những hình thức ca kịch dân tộc độc đáo như Tuồng, Chèo, Cải lương… Dân ca luôn được bổ sung và phát triển. Nhiều nhạc sĩ đã dùng chất liệu dân ca để sáng tác nên những bài hát và bản nhạc mới đậm đà màu sắc dân tộc, trở thành những tiêt mục biễu diễn rất hấp dẫn.
 

Học hát, nghe các làn điệu dân ca và tìm hiểu về dân ca Việt Nam, chúng ta càng thêm yêu mến và tự hào về nhân dân ta, đất nước ta. Dân ca là sản phẩm tinh thần quý giá của cha ông để lại, càng trân trọng, giữ gìn, học tập và tiếp tục phát triển vốn quý ấy.
 

Vai trò của dân ca trong đời sống
 

Bắt nguồn từ thực tế sinh động của đời sống, dân ca là bức tranh toàn cảnh phong phú phản ánh cuộc sống sinh hoạt, tâm tư tình cảm của người dân Việt. Trải qua nhiều ngàn năm dựng nước và giữ nước, người dân Việt đồng hành với những thăng trầm của dân tộc. Trong đó âm nhạc chứa đựng những biến động mang tính cộng đồng, gia đình và cá nhân mỗi người. Với sự ảnh hưởng sâu sắc trong đời sống, âm nhạc đã trở thành một yếu tố quan trọng để giúp con người vượt lên những khó khăn vất vả, giãi bày những tâm tư sâu kín, cũng có khi âm nhạc phản ánh sự bất công hay ca ngợi cái đẹp của tình yêu, của thiên nhiên...
 

Nội dung dân ca Việt Nam đã phản ánh một cách sinh động, thiết thực và phong phú trên tất cả các mặt trong đời sống lao động và văn hóa xã hội.
 

Trong lao động vất vả, các bài hò, vè, hát đối đáp là những liều thuốc hữu ích để con người quên đi mệt nhọc. Chúng ta có thể tìm thấy tính cộng đồng mạnh mẽ trong Hò kéo thuyền (Dân ca Thanh Hóa) và nhiều bài khác.
 

Trong quan hệ gia đình, con cái, người ta hát để bày tỏ ước mơ tìm đến hạnh phúc: nói “thương” không có nghĩa là “thương hại” mà bao hàm những nghĩa: cảm thương, dễ thương, trìu mến, vừa yêu thương, vừa muốn che chở cho người mình yêu.
 

Dân ca đã gắn chặt với đời sống tinh thần của người dân Việt trên mọi lĩnh vực, môi trường, điều kiện. Sự phong phú về thể loại, bài bản, làn điệu không chỉ bộc lộ khả năng thông minh, nhạy cảm vốn có mà còn thể hiện rất rõ nét tính cách của người Việt: nhân hậu, khoan dung, tế nhị nhưng cũng rất mạnh mẽ dám đối chọi với những cái đi ngược thuần phong mĩ tục, sẵn sàng chống lại các thế lực áp bức, bất công.
 

Dân ca Việt Nam còn là nguồn chất liệu vô tận để các nhạc sĩ khai thác đưa vào những sáng tác mới ở thể loại thanh nhạc và khí nhạc.
 

Vai trò giáo dục của dân ca trong trường học

Thiếu nhi quận Ba Đình biểu diễn những tiết mục âm nhạc dân ca
 

Qua các làn điệu dân ca sâu lắng mượt mà học sinh có thể cảm nhận được vẻ đẹp của quê hương, đất nước, tình cảm giữa người với người… từ đó giúp các em sống đẹp hơn, tốt hơn. Bên cạnh đó, việc thấm nhuần các giai điệu dân ca còn giúp học sinh không chỉ biết thưởng thức cái đẹp mà còn biết sáng tạo, từ đó hình thành nên những người có năng lực sáng tạo về nghệ thuật và có khả năng đem cái đẹp vào đời sống trên mọi phương diện, học tập, lao động, ứng xử…